Handreiking LPO | Algemene tips

Werk aan vertrouwen

Het opbouwen van vertrouwen is essentieel voor het effectief aanbieden van laagdrempelige psychosociale ondersteuning. Het is belangrijk dat medewerkers zichtbaar en benaderbaar zijn, oprechte aandacht geven, consistent en transparant handelen, en actief luisteren zonder oordeel.

Vroegtijdige signalering

Vroegtijdige herkenning van psychische klachten en tijdige interventie kunnen ernstige problemen voorkomen en effectieve ondersteuning bieden. Dit gaat om het waarnemen van gedrag, het aangaan van gesprekken, het bevorderen van zelfredzaamheid, en het ondernemen van passende actie. 

Structurele gesprekken

Het voeren van structurele, laagdrempelige gesprekken is cruciaal voor het bespreekbaar maken van mentale gezondheid. Door regelmatig contact kun je signalen van de behoefte aan extra ondersteuning of psychische hulp eerder opmerken. Doe dit zorgvuldig en empathisch.

Oekraïense professionals

Het inzetten van Oekraïense psychologen kan de toegankelijkheid van gesprekken voor ontheemden verhogen. Gemeenten kunnen hulpverleners zoals psychologen of sociaal en maatschappelijk werkers inhuren om regelmatige spreekuren te houden, waar bewoners in hun eigen taal kunnen praten.

17 Slachtofferhulp. (z.d.). Op een goede manier reageren op wat iemand doormaakt.

19 NPO. (z.d.). Over net in Nederland. 

21 GGZ standaarden. (z.d.) Vroege opsporing psychische klachten.

22 Pharos. (2022) Preventie psychische problemen en behoud veerkracht van statushouders.

23 Kennisdelingsprogramma Gezondheid Statushouders. (2017) Handreiking Preventie psychische problemen en behoud veerkracht van statushouders: Wat kan uw gemeente doen?

24 Pharos. (2018) Handreiking ‘Geef ons de tijd…’ Begeleiding van vluchtelingen met oog voor psychische gezondheid.

25 Slachtofferhulp. (z.d.) Op een goede manier reageren op wat iemand doormaakt.

26 Slachtofferhulp. (z.d.) Wat te doen met vermoedens.

27 Slachtofferhulp. (z.d.) Wat te doen met vermoedens.

28 Slachtofferhulp. (z.d.) Op een goede manier reageren op wat iemand doormaakt.

29 Pharos. (2018) Handreiking ‘Geef ons de tijd…’ Begeleiding van vluchtelingen met oog voor psychische gezondheid.

30 Slachtofferhulp. (z.d.) Helpen bij schuld en schaamte.

31 Pharos. (2018) Handreiking ‘Geef ons de tijd…’ Begeleiding van vluchtelingen met oog voor psychische gezondheid.

32 Pharos. (2022) Preventie psychische problemen en behoud veerkracht van statushouders.

33 Kennisdelingsprogramma Gezondheid Statushouders. (2021) Handreiking Wijkgericht werken aan de psychische gezondheid van mensen met een vluchtelingenachtergrond. 

34 Kennisdelingsprogramma Gezondheid Statushouders. (2021) Handreiking Wijkgericht werken aan de psychische gezondheid van mensen met een vluchtelingenachtergrond. 

35 ARQ. (2023) Handreiking Veerkrachtige statushouders: Best practices voor gemeenten om de psychosociale ondersteuning aan statushouders te bevorderen

36 Van Hogendorp, S. (2018) Praten over trauma kan juist averechts werken.

37 Slachtofferhulp. (z.d.) Communiceren zonder oordeel

38 Kennisdelingsprogramma Gezondheid Statushouders. (2021) Handreiking Wijkgericht werken aan de psychische gezondheid van mensen met een vluchtelingenachtergrond. 

39 Rode Kruis. (z.d.) Tips voor gastgezinnen vluchtelingen conflict Oekraïne: hoe omgaan met psychische problemen?

40 Slachtofferhulp. (z.d.) Tips voor gespreksvoering.

1. Het belang

Waarom het belangrijk is om laagdrempelige psychosociale ondersteuning te bieden.

2. Algemene tips

Werk aan vertrouwen, signaleer vroegtijdig, voer structureel gesprekken en zet Oekraïense professionals in.

3. Sociale steun

Lees hier meer over verschillende soorten steun en op welke verschillende manieren je sociale en emotionele steun kunt bieden.

4. Psycho-educatie

Psycho-educatie is belangrijk voor slachtoffers van ingrijpende gebeurtenissen. Lees hier meer over belang en tips.

5. LPI's

Laagdrempelige psychosociale interventies kunnen ondersteunen bij het verminderen van psychische klachten.

6. Hulpmiddelen

Zie hier een overzicht van verschillende tools, organisaties en tips die kunnen helpen bij laagdrempelige ondersteuning.

Werken aan vertrouwen

LPO kun je niet zonder meer aanbieden en ontheemden nemen die ook niet zonder meer aan. Vanwege ervaringen in het verleden kunnen ontheemden waakzaam en wantrouwend zijn naar anderen. Zeker als je onbekend bent voor hen en een functie of rol hebt die zij niet kennen of uit ervaring in hun eigen land wantrouwen. Bij ontheemden die Nederland nog niet goed kennen en nauwelijks weten hoe het systeem hier werkt, is het opbouwen van vertrouwen daarom extra belangrijk.17 Een goede vertrouwensband tussen medewerker en bewoner kan de drempel om hulp te vragen verlagen. 

Dit doe je allereerst door zichtbaar te zijn en rond te lopen op locatie. Drink een kopje koffie met de mensen en knoop een gesprek aan, sluit aan tijdens de lunch en doe mee aan activiteiten. Mensen zijn eerder geneigd om het gesprek aan te gaan met iemand die ze regelmatig zien. Verder is het belangrijk om tijdens het voeren van laagdrempelige gesprekken oprecht aandacht te geven aan bewoners. Luister naar hun verhaal zonder oordeel, en stel altijd eerst enkele verhelderende of verdiepende vragen.  

Aan vertrouwen werken doe je ook door er te zijn en te handelen als bewoners dat nodig hebben. En als mensen vragen hebben, is het van belang dat zij een helder en eerlijk antwoord krijgen. Als je keer op keer laat zien dat je in hun belang handelt en bereid bent iets extra’s te doen en als je ‘zegt wat je doet en doet wat je zegt’ zullen zij bereid zijn meer van je aan te nemen. Als zij zien dat ze goed geholpen worden, van de kleine tot de grote dingen, zullen zij ook eerder vertellen wat er speelt. Het is dus belangrijk om in contact te blijven, ook als dat moeilijk is.  

Pharos heeft een overzicht met handige tips hoe je vertrouwen kunt opbouwen.  

Vroegtijdige signalering

Signalering, het constateren van psychische problemen, is belangrijk omdat mensen die gevlucht zijn een verhoogde kans hebben op het ontwikkelen van psychische klachten.19 Vaak is laagdrempelige ondersteuning al genoeg om psychische klachten te boven te komen.21 Toch kunnen drempels, zoals angst voor kosten of schaamte, ontheemden ervan weerhouden om ondersteuning te vragen.22 Het is daarom van belang dat mensen die veel contact hebben met ontheemden signalen van psychische klachten vroegtijdig herkennen en het gesprek aangaan over passende ondersteuning.23

Signaleren is het in een vroeg stadium waarnemen van gedragingen en gebeurtenissen die een uiting kunnen zijn van het feit dat het met iemand niet goed gaat.24 Bij signaleren onderscheiden we de volgende stappen: 

  1. Realiseren dat er iets niet in orde is. Bijvoorbeeld als iemand snel schrikt of huilbuien heeft.25 Soms is er sprake van een ‘niet-pluisgevoel’: een vaag gevoel dat er iets aan de hand is bij een ontheemde zonder dat daar meteen concrete aanwijzingen voor zijn. Een goede eerste stap is om te onderzoeken waar dit gevoel vandaan komt. Breng in kaart wat je ziet, wat je hoort en welke signalen je aan het denken zetten.26
  2. Bespreken en vragen stellen. De waargenomen signalen kunnen dienen als concrete aanknopingspunten om het gesprek aan te gaan. Durf te vragen hoe het gaat en wees niet bang om direct te zijn.27
  3. Nagaan wat dit betekent en wat er nodig is. Ga na wat iemand zelf wil en ga uit van zelfredzaamheid en veerkracht. Iemand herstelt over het algemeen beter als iemand zelf kan bijdragen aan het herstel. Dat geeft een gevoel van controle. Bespreek daarom waar je bij kunt ondersteunen en wat iemand zelf kan.28
  4. Actie ondernemen. Bijvoorbeeld door structureel gesprekken te voeren of iemand door te verwijzen naar een huisarts.29 Je kunt de ander helpen door ook aandacht te besteden aan de fijne dingen in het dagelijks leven. Nodig hem of haar bijvoorbeeld uit voor een wandeling of een kop koffie.30 Ook als iemand hulp krijgt bij de huisarts of specialist, is het zinvol om die persoon te volgen, om te zien of er verbetering optreedt.31 Bespreek de bewoner ook in je team. Dan kun je elkaars ervaringen checken en aanvullen en samen de juiste ondersteuning bieden of organiseren.


Er zijn verschillende tools die medewerkers en vrijwilligers kunnen helpen met het signaleren. Zo is de Protect-vragenlijst specifiek ontwikkeld voor de signalering van psychische klachten bij (volwassen) vluchtelingen. Deze lijst met tien eenvoudige vragen is bedoeld om in een vroeg stadium de juiste vragen te stellen aan vluchtelingen over mogelijk aanwezige psychische klachten. De lijst is door zowel leken als zorgprofessionals te gebruiken. In aanvulling heeft ARQ een handig overzicht met verschillende signalen waar je op kunt letten en biedt de stichting een cursus op het gebied van signalering. Verder heeft Slachtofferhulp een signalenwijzer waar je op kunt letten en wat je kan doen met vermoedens dat het niet goed gaat met iemand. Daarnaast heeft Jellinek een e-learning om psychische klachten en middelengebruik bij ontheemden tijdig te herkennen. Voor het signaleren bij kinderen, adolescenten en gezinnen is de tool ReachNow van War Child te downloaden. Om die te gebruiken is een training van een dag nodig. 

Structurele gesprekken

Het structureel voeren van laagdrempelige gesprekken maakt het gemakkelijker om te praten over mentale gezondheid. Door regelmatig in gesprek te gaan met ontheemden, kan in een eerder stadium gesignaleerd worden of iemand extra ondersteuning of psychische hulp nodig heeft. Het is daarom van belang dat je weet hoe je psychische aspecten bespreekbaar kunt maken.32

Allereest is het goed om te beginnen met een kennismakingsgesprek. Vraag daarin naar dingen als familie en gezin, huis, werk, opleiding in land van herkomst, hobby’s, religie, sociaal leven en hoe het in Nederland gaat.33 Heb geduld bij het opbouwen van een vertrouwensrelatie. Dit kost tijd en neem die dan ook.34 Het is belangrijk om mensen geen druk op te leggen om hun verhaal te vertellen door naar de schokkende gebeurtenissen te vragen.35 Het kan namelijk zijn dat bepaalde situaties, gespreksonderwerpen of aanrakingen triggers kunnen zijn voor negatieve herinneringen of emotionele reacties. Zo is uit onderzoek gebleken dat door te praten over traumatische ervaringen als iemand er nog niet klaar voor is, het psychisch herstel niet sneller gaat. Er zijn zelfs aanwijzingen dat je juist méér posttraumatische stress krijgt door snel na een schokkende gebeurtenis over je gevoelens en ervaringen te vragen.36 Snijd dus geen onderwerpen aan waar iemand niet over wil praten en leg de regie bij de ontheemde.

Het werkt bevorderend om na de kennismaking in gesprek te blijven en te achterhalen of iemand ondersteuning nodig heeft en, zo ja, welke. Het is hierbij belangrijk om te letten op de volgende punten:

  1. Blijf rustig. 
  2. Luister zonder te oordelen. Geen oordelen of adviezen geven kan de veiligheid bieden die nodig is om emoties te kunnen uiten en te verwerken wat iemand heeft meegemaakt.
  3. Check of informatie aankomt. Soms zit iemand hoog in de emotie. Dan moet iemand eerst stoom afblazen voordat adviezen aankomen. Het kan dan helpen om eerst een rondje te lopen of te fietsen. 
  4. Vermijd waarom-vragen want die kunnen iemand het gevoel geven dat zij iets verkeerd hebben gedaan. Bijvoorbeeld: ‘Waarom heb je niet om hulp geroepen?’ Dit kan een schuldgevoel veroorzaken of versterken.37
  5. Stel open en neutrale vragen. Dus niet: ‘Je hebt zeker hulp nodig?’, maar: ‘Hoe denk je over de mogelijkheid om hulp te zoeken?’
  6. Wees je bewust van je eigen lichaamstaal. 
  7. Geef tijd en ruimte om te antwoorden. Het mag even stil zijn.38
  8. Ga zelf niet doorvragen over de traumatische gebeurtenis. Herbeleving van een traumatische gebeurtenis kan leiden tot (verdere) traumatisering.39
  9. Het is belangrijk het gesprek goed af te sluiten, zodat iemand zich na afloop ‘lichter’ voelt en niet juist ‘zwaarder’. Vraag hoe de ander het gesprek heeft ervaren.40

 

Bekijk voor inspiratie de good practice ‘Checkgesprekkenover het voeren van laagdrempelige gesprekken. Verder heeft Slachtofferhulp handige tips voor professionals in gespreksvoering en tips over hoe je goed kan reageren op wat iemand meemaakt. 

Oekraïense professionals op locatie
 

Je kunt ook Oekraïense psychologen inzetten om laagdrempelig gesprekken te voeren met bewoners. Denk hierbij aan hulpverleners, zoals een psycholoog of sociaal en/of maatschappelijk werker, die door de gemeente kan worden ingehuurd. Bijvoorbeeld om een vast spreekuur te organiseren waar bewoners over hun problemen kunnen praten in hun eigen taal. Het programma Empatia kan helpen met het vinden van een Oekraïense zorgprofessional om laagdrempelige gesprekken te voeren op locatie. 

Introduceer dit dan als de mogelijkheid om gesprekken te voeren met een professional, niet met een psycholoog. Dit maakt de drempel lager, omdat mensen kunnen schrikken van het woord ‘psycholoog’. Zo’n professional kan ook psychische klachten sneller signaleren. Dat maakt het doorverwijzen sneller en gemakkelijker. 

Ook voor de psychologen is het belangrijk dat zij werken aan een vertrouwensband door rond te lopen op de locatie en gesprekjes aan te knopen. Bijvoorbeeld kunnen psychologen aansluiten bij het ontbijt zodat mensen zien dat psychologen niet ‘eng’ zijn.  

Bekijk voor meer inspiratie de good practice ‘Steenwijkerland’ over het inzetten van Oekraïense psychologen op locatie. 

Laagdrempelige Psychosociale Interventies

Laagdrempelige psychosociale interventies (LPI’s) kunnen ondersteunen bij het verminderen van psychische klachten, zoals stress, angst en depressie. LPI’s kunnen voorkomen dat milde klachten escaleren naar ernstige (zoals posttraumatische stressstoornis) en in sommige gevallen chronische aandoeningen, door vroegtijdige signalering en verwijzing. LPI’s richten zich ook op het bevorderen van de veerkracht en zelfredzaamheid. Daarbij kunnen ze (een gevoel van) meer eigen regie stimuleren.   

Op onze website kun je meer vinden over het belang en de financiering van LPI’s, hoe je een keuze kunt maken tussen de verschillende interventies en hoe je ze succesvol kunt inzetten. Maak gebruik van onze keuzehulp om te zien welke interventies de meest passende zijn voor verschillende doelgroepen. 

Jouw mening telt nu meer dan ooit.

Heb je weinig tijd? Zou je dan deze vraag willen beantwoorden?
Zou het erg zijn als het LOOP volgens jaar niet meer zou bestaan?

Heb je een paar minuten tijd?
Zou je dan een korte vragenlijst willen invullen? Voor ons zijn die paar minuten onbetaalbaar.